12:53 Алтынньы-Хотой айыы ыйа. | |
Алтынньы Ый бэлиэтэ. Хотой айыы Ый суолтата. Түмсүү, ил. Хотой – дьону түмэр, сомоҕолуур, тэрийэр суолталах. Саха дьонугар түмсүү төрүтэ – көмүскэс, аһыныгас буолуу, бэйэ-бэйэҕэ көмөлөсүһүү. Дьаһала: Кылаас чаастара. 63 өйдөбүл: Түмсүүгэ сыһыан. Музейнай уруок. Түс киһитэ Саха аатырбыт баһылыга Мымах. Библиотечнай уруок. “Уол оҕо барахсан”- норуот ырыата Олоҥхолортон Айыы бухатыырдарын ойуулааһыны билсии Аһа: үүттээх чэй Кэс тыла: Кыахтаах буол: Сахалыы саҥар. Сахалыы сиэрдэн. Сахалыы майгылан. Дьулуурдаах буол: Куккун холбоо. Санааҕын уур. Күүскүн түм. Өҥнөөх буол: Санаабыккын ыһыктыма. Ылсыбыккын хамсат. Ылсыбыккын сүһүөҕэр туруор.Күүстээх санаалаах буол. Хорсун буол: Моһолтон толлума. Ыараҕантан чаҕыйыма. Суолгун арынан ис. Түмсүүлээх буол: Айыы дьонунуун бииргэ буол. Саха дьонунуун бииргэ буол. Чугас дьоннунуун бииргэ буол. Тэрээһиннээх буол: Атын киһи суолун бүөлээмэ. Бэйн суолгун бүөлэтимэ. Суолгун булан ис. Иллээх буол: Айыы сокуонун тутус. Айыы куолутун тутус. 1 Дьээ! Уруй! Үрүҥ Айыы Тойон Үрүҥ тыынын түһэрэн Тоҕус айыы халлаанын Айбыт. Балартан төрдүс халлаан Хотой Айыы халлаана диэн ааттаммыт. Хотой Айыы халлаана Дьөһөгөй халлаанынааҕар Чэпчэки эбит. Ол иһин Дьөһөгөйй халлаанын үөһэ көтөҕүллэн турар. Бу халлаан Сырдыгынан, сылааһынан да Эмиэ ордук эбит. Үрүҥ Айыы Тойон Бу халлааҥҥа Уолун Хотой Айыыны алгыс этэн туһэрбит. Хотой Айыы эмиэ Сэттэ дьүһүннээх эбит. Кинилэр сэттэ ыал буолан Бу дойдуга олохсуйбуттар, Бэйэлэрэ дьонноох-сэргэлээх, Баайдаах-дуоллаах эбиттэр.
Кинилэри холбуур суол Хотой Айыы суола Диэн ааттаммыт. Хотой Айыы Куустээх санааны күөдьүтэр, Түмсүүнү төрүттүүр, Тэрээһини ситэрэр Алгыстаах эбит. Кини үтүө тыына Киһи өрөһөтүн туһунан Киирэн мустан Күүстээх санааны Күөртүүр буолбут. Хотой Айыы халлаанын Алгыһа түмүллэн “Уол оҕо барахсан” диэн Айымньы буолбут. Хотой Айыы халлаанын Сүрүн туома Омугу холбуур, Саханы тэрийэр Или тутуу диэн. Сэттэ ыал буолан Олорор Хотой айыылар Алгыстара түмсэн Сэттэ сиэри үөскэппит. Бу сиэри тутуһар киһи Үтүө майгыланар, Омук буолан тумуллэр, Айыы киһитэ буолар Айылҕаламмыт. Маннык киһини Хотой Айыылаах дииллэр. Олоҥхолортон утумнаабыт Улуу муудараһы эттим, Эллэй Боотур эһэбит Кэс тылын кэпсээтим. Уруй!Уруй! Уруй! Дьээ! Уруй! Хотой Айыы халлааныгар Тахсаат даҕаны Бастакы ыалга тиийэбит. Манна Аан Тайбыыр Дьонун-сэргэтин Кытта олорор. Кини Айыы Суолугар Олохтоох Сүүрбэ иккис Ыал буолар. Аан Тайбыыр Үтүө тыына киһиэхэ Өрөһөтүн туһунан киирэр. Ол иһин Өрөһө туһун Хотой Айыы киэлитэ Диэн ааттыыбыт. Аан Тайбыыр Сүрүн туома Сүргэни көтөҕүү диэн, Аан алгыһа Тоҕус холбооһуннаах Хотой Айыы Аартыга аһылыннын диэн, Кэс тыла Кыахтаах буол диэн. Киһи ийэ кутугар Xотой Айыы киэлитэ Төрүкү баар. Бу киэли Бастакы түмүгэ Сөллүбүт буолар, Ол иһин биһиги Аан Тайбыырга Тута тиийэбит. Салгын кукка эмиэ Бу түмүк ahaҕac. Онон киһи Aтын дьону, Кытта өйдөһөр Aйыыларын кытта Аһаҕас ситимнээх, Өйө – санаата Сайда буолар. Бyоp кукка эмиэ Бу түмүк ahaҕac. Ол иһин киһи Этэ - сиинэ Aан айылҕаны Кытта алтыһар, Айылҕа күүһүн Бэйэтигэр түмэр Уонна тэрийэр кыахтаах. Салгын кукка Аан Тайбыыр Кыайан сыстыбатаҕына, Соҕурууҥҥу дьайдар киирэллэр, Өй түмэр дьоҕурун Суох оҥороллор. Буор кукка Aан Тайбыыр Кыайан олохсуйбатаҕына, Хотугу дьайдар хоноллор, Эт-сиин түмсэр дьоҕурун Ыһар ыарыы булар. Аан Тайбыыр Салыйан хааллаҕына, Ийэ кукка Арҕаан ы дьайдар киирэллэр, Ыччат тумсэр Дьоҕурун быһаллар. Ол иһин Айыы киһитэ Аан Тайбыыр Сиэрин толорон Бу киэлитин Харыстыы сатыыр, Салгыы сайыннарарга Дьулуһар. Бу сиэри Тутуһар киһини Аан Тайбыыр Тапталлаах оҕом диэн Үөрэ-көтө көрсөр, Кымыһынан утахтыыр, Үрүҥ сөлөгөйүнэн күндүлүүр, Кэрэ тылынан кэпсэтэр, Алгыһын аныыр Уонна салгыы барар суолун Аанын арыйан биэрэр, Туску этэр. Олоҥхолортон утумнаабыт Улуу муудараһы эттим, Эллэй Боотур эһэбит Кэс тылын кэпсээтим. Уруй! Уруй! Уруй! Дом! Иккис ыал Дьээ! Уруй! Хотой Айыы суолун Устун баран Иккис ыалга тиийэбит. Манна Түрбүү Кынат Дьонун-сэргэтин Кытта олорор. Кини Айыы Суолугар Олохтоох Суурбэ үһүс Ыал буолар. Түрбүү Кынат Үтүө тыына киирдэҕинэ, Киһи дьулуурдаах Буолар1 дьоҕурданар. Түрбүү Кынат Сүрүн туома Дьулууру киллэрии диэн, Аан алгыһа Төннүбэт санаалан, Сынтарыйбат дьулуурдан диэн, Кэс тыла Дьулуурдаах буол диэн. Дьулуур диэн Туруоруммут соругу Хайаан да толорор дьоҕур. Дьулуур төрдө Айыы Суолун Тутуһууттан үөскүүр. Айыы Суолун Айыы дьоно Бары тутуһаллар. Ол иһин Дьулуур хаһан баҕарар Элбэх киһи Баҕатын түмэр. Киһи инникитин Оҥостор буолла да, Хаһаан даҕаны Элбэх киһи Инникитин бэйэтигэр Түмпут буолар. Ону алгыс Мустуута диибит. Тохтообут алгыс Хайаан да Дьулуур буолан тахсар. Дьулуур маннай Санаа быһыытынан ситэр. Бу тубэлтэҕэ Салгын кукка Дьулуур түмүгэ Сөллүбүт буолар. Дьулуур эккэ-сииҥҥэ Киирэн иҥэр, Киһи оччоҕо Ылсыбыт дьыалатыгар Этин-сиинин Кыаҕын тумэр Дьоҕура уһуктар. Ханнык баҕарар Дьыала төһө эрэ Дьулуур баар буоллаҕына Эрэ ситэр. Салгын кукка Түрбүү Кынат Кыайан сыстыбатаҕына, Соҕурууҥу дьайдар Киирэллэр, Дьулуһар санааны Суох онороллор. Буор кукка Түрбүү Кынат Кыайан олохсуйбатаҕына, Xотугу дьайдар киирэллэр, Эт - сиин кыаҕа Түмүллэрин тохтотоллор. Түрбүү Кынат Салайан хааллаҕына, Ийэ кукка Арҕааҥҥыы дьайдар киирэллэр, Ыччат устун Дьулуһар дьоҕур Барарын быһаллар. Ол иһин Айыы киһитэ Түрбүү Кынат Сиэрин тутуһан Дьулуурун иитэр, Дьулуурдаах буолан Олоҕун оҥостор. Бу сиэри Тутуhap киһини Түрбүү Кынат Тапталлаах оҕом диэн Үөрэ - көтө көрсөр, Кымыһынан утахтыыр, Үрүҥ сөлөгөйүнэн Күндүүлүүр, Кэрэ тылынан кэпсэтэр, Алгыһын аныыр Уонна салгыы барар суолун Аанын арыйан биэрэр, Туску этэр. Олоҥхолортон утумнаабыт Улуу муудараһы эттим, Эллэй Боотур эһэбит Кэс тылын кэпсээтим. Уруй! Уруй! Уруй! Дом!
| |
|
| |
| Всего комментариев: 0 | |